Το 1895 ο Γουίλιαμ Μόργκαν (γυμναστής στο κολέγιο της ΧΑΝ στην Μασαχουσέτη των ΗΠΑ) εφηύρε το «μιντονέτ» το οποίο λίγα χρόνια αργότερα μετονομάστηκε βόλεϊ («volleying» σημαίνει εξαπολύω επίθεση, ομοβροντία λόγω της φύσης των επιθέσεων και των σερβίς). Τη δεκαετία του ΄10 το άθλημα πέρασε τον Ατλαντικό και άρχισε να εξαπλώνεται στην Ευρώπη κυρίως από τα αμερικάνικα στρατεύματα κατά την διάρκεια του Α΄ παγκοσμίου πολέμου. Στις αρχές της δεκαετίας του ΄20, άρχισε να καλλιεργείται από τους συλλόγους της Αθήνας με πρώτο τον Πανιώνιο Γ.Σ. το 1922, ενώ συμπεριλήφθηκε και στο πρόγραμμα των αθλητικών εκδηλώσεων στον στρατό.
Πρώτος διδάξας του βόλεϊ στην Ελλάδα θεωρείται ο τότε γυμναστής και διευθυντής του Πανελλήνιου Γ.Σ. Αναστάσιο Λευκαδίτη. Τα πρώτα χρόνια (1922-1925) πρωταθλήτρια ήταν η ομάδα του Πανιωνίου έχοντας στην σύνθεση του μεταξύ άλλων γνωστούς πρωταθλητές του στίβου όπως οι Καραμπατής, Παπάζογλου, Σαρρής. Οι κυριότεροι αντίπαλοι ήταν ο Πανελλήνιος και ο Εθνικός Γ.Σ. Αθηνών.
ΟΙ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟΤΕΡΕΣ ΑΛΛΑΓΕΣ ΚΑΝΟΝΙΣΜΩΝ
Αρχικά η μπάλα ήταν χρώματος καφέ και είχε σχεδόν διπλάσιο βάρος σε σύγκριση με τη σημερινή. Το 1900 σχεδιάστηκε νέα, πιο ελαφριά και αργότερα καθιερώθηκε η άσπρη ως η επίσημη μπάλα του βόλεϊ. Το 1917 καθιερώθηκε το σετ των 15 νικηφόρων πόντων αντί 21 που ήταν αρχικά. Τρία χρόνια αργότερα καθιερώθηκε το δικαίωμα των τριών χτυπημάτων από κάθε ομάδα και η επίθεση από την πίσω ζώνη. Το 1934 εγκρίθηκαν και αναγνωρίστηκαν διεθνώς οι κανονισμοί του βόλεϊ, ενώ συστάθηκε και το πρώτο σώμα των διεθνών διαιτητών. Πενήντα τέσσερα χρόνια αργότερα (1998) το ελληνικό βόλεϊ πρωτοπόρο παγκοσμίως καθιέρωσε για πρώτη φορά το σύστημα της άμεσης καταγραφής πόντου (κατάργηση αλλαγής), μετά από 81 χρόνια τα σετ διευρύνθηκαν από το 15ο στον 25ο νικηφόρο πόντο, με εξαίρεση το 5ο σετ που διατηρήθηκε στους 15. Από το 1999 οι κανονισμοί αυτοί ισχύουν διεθνώς. Επίσης, δεν αποτελεί παράβαση η επαφή της μπάλας στο φιλέ μετά από σερβίς. Στο μεταξύ, η μπάλα έγινε πιο ελαφριά και η πολύχρωμη αντικατέστησε την άσπρη μετά από 99 χρόνια. Ο λίμπερο έκανε για πρώτη φορά την εμφάνιση του στο παγκόσμιο Λιγκ του 1997 και από τότε καθιερώθηκε παγκοσμίως.
ΤΑ ΓΕΓΟΝΟΤΑ ΠΟΥ ΣΗΜΑΔΕΨΑΝ ΤΟ ΠΑΓΚΟΣΜΙΟ ΒΟΛΕΪ
Η Πολωνία, η Τσεχοσλοβακία και η ΕΣΣΔ ήταν οι πρώτες ευρωπαϊκές χώρες που σχημάτισαν ομοσπονδίες στο διάστημα 1921-1925, ενώ αργότερα η έκρηξη του Β΄ παγκοσμίου πολέμου πάγωσε τις προσπάθειες για συγκρότηση παγκόσμιας ομοσπονδίας. Οι προσπάθειες των ομοσπονδιών της Γαλλίας, της Πολωνίας, της Τσεχοσλοβακίας και των ΗΠΑ καρποφόρησαν τον Απρίλιο του 1947 με την πραγματοποίηση του Συνεδρίου στο Παρίσι της υπό ίδρυση FIVB. Ιδρυτικά μέλη ήταν ακόμη το Βέλγιο, η Βραζιλία, η Αίγυπτος, η Ολλανδία, η Ουγγαρία, η Ιταλία, η Πορτογαλία, η Ρουμανία, η Ουρουγουάη και η Γιουγκοσλαβία, ενώ η Ελλάδα έκανε την είσοδο της το 1949.
Η Ρώμη διοργάνωσε το 1948 το 1ο Ευρωπαϊκό πρωτάθλημα ανδρών με την συμμετοχή 6 ομάδων και πρωταθλήτρια Ευρώπης την Τσεχοσλοβακία. Το πρώτο παγκόσμιο πρωτάθλημα αλλά και το πρώτο ευρωπαϊκό πρωτάθλημα γυναικών έγιναν το 1949 στην Πράγα. Και τις δύο διοργανώσεις κατέκτησαν οι ομάδες από την ΕΣΣΔ. Τρία χρόνια αργότερα (1952) δημιουργήθηκε το ρεκόρ προσέλευσης θεατών σε αγώνα βόλεϊ που διατηρείται μέχρι σήμερα. Περισσότεροι από 50.000 θεατές παρακολούθησαν την τελετή έναρξης του παγκοσμίου πρωταθλήματος στην Μόσχα, ενώ στον τελικό που η ΕΣΣΔ νίκησε την Τσεχοσλοβακία στο στάδιο Δυναμό βρέθηκαν 60.000 θεατές. Το βόλεϊ έγινε ολυμπιακό άθλημα το 1964 στην Ιαπωνία. Το χρυσό μετάλλιο στους άνδρες κατέκτησε η Σοβιετική Ένωση και στις γυναίκες η Ιαπωνία.
Οι εθνικές ομάδες που έγραψαν ιστορία στις μεγάλες διεθνείς διοργανώσεις είναι η ανδρική ομάδα της ΕΣΣΔ με τρία χρυσά μετάλλια σε Ολυμπιακούς Αγώνες (1964, 1968, 1980) πέντε χρυσά σε παγκόσμια πρωταθλήματα (1952, 1956, 1960, 1970, 1990), ενώ η Ιταλία έγινε η πρώτη ομάδα που κατέκτησε τρία συνεχόμενα παγκόσμια πρωταθλήματα (1990, 1992, 1998). Στις γυναίκες, η ομάδα της ΕΣΣΔ έγραψε ιστορία με τέσσερα χρυσά μετάλλια σε Ολυμπιακούς Αγώνες (1968, 1972, 1980, 1988) και πέντε σε παγκόσμια πρωταθλήματα (1952, 1956, 1960, 1970, 1990). Η Κούβα έχει βαλθεί να σπάσει όλα τα ρεκόρ της άλλοτε πανίσχυρης ΕΣΣΔ καθώς έχει κερδίσει σχεδόν όλους τους τίτλους από το 1990. Αποκορύφωμα τα τρία συνεχόμενα χρυσά ολυμπιακά μετάλλια το 1992, το 1996 και το 2000.
ΚΟΡΥΦΑΙΕΣ ΟΜΑΔΕΣ Η ΕΘΝΙΚΗ ΤΟΥ 1987 ΚΑΙ Ο ΟΛΥΜΠΙΑΚΟΣ
Η εθνική ομάδα ανδρών που το 1987 κατέκτησε το χάλκινο μετάλλιο στο ευρωπαϊκό πρωτάθλημα και ο Ολυμπιακός που το 1996 ανέβηκε στην κορυφή του κύπελλο κυπελλούχων Ευρώπης διεκδικούν τον τίτλο των ομάδων του αιώνα για το ελληνικό βόλεϊ.
Με προπονητή τον Θανάση Μαργαρίτη και 12αδα τους Τριανταφυλλίδη, Τέντζερη, Αμαριανάκη, Στέλιο Καζάζη, Δημήτρη Καζάζη, Μαργαρώνη, Ντράγκοβιτς, Νικολαϊδη, Γόντικα, Κουτσονίκα, Δημητριάδη, και Μουστακίδη η εθνική ομάδα έκλεψε την παράσταση το 1987 στην Γάνδη. Στην Α΄ φάση η εθνική έκανε νίκες που έμοιαζαν με άθλους όπως επί της Τσεχοσλοβακίας 3-2, της Βουλγαρίας 3-1, της Ισπανίας 3-0 και του Βελγίου 3-2, ενώ στον τελευταίο αγώνα έχασε από την Σουηδία 3-1. Στον ημιτελικό έχασε 3-0 από την Ρωσία η οποία πήρε και το χρυσό μετάλλιο, ενώ στον μικρό τελικό ενώ έχανε 2-1 σετ και 14-9 στο τάι μπρέικ επικράτησε 16-14 και πήρε το χάλκινο μετάλλιο
Σε συλλογικό επίπεδο, ο Ολυμπιακός είναι η μοναδική ομάδα που πήρε ευρωπαϊκό τίτλο. Μετά από εκπληκτική πορεία στους ομίλους του κυπελλούχων το 1996 έφτασε στο φάιναλ φορ που έγινε στο στάδιο Ειρήνης και Φιλίας 9-10 Μαρτίου 1996. Στον ημιτελικό νίκησε την ολλανδική Αλκομ Καπέλε 3-1 και στον τελικό μετά από συναρπαστικό παιχνίδι επικράτησε της γερμανικής Βούπερταλ 3-2. Και τις δύο ημέρες των αγώνων το ΣΕΦ ήταν κατάμεστο, ενώ τα πανηγύρια των οπαδών του Ολυμπιακού συνεχίστηκαν μέχρι το πρωί σε όλο τον Πειραιά. Προπονητής εκείνης της ομάδας ήταν ο Γιάννης Λάιος, ενώ την 12αδα συγκροτούσαν οι Γκιούρδας, Χριστοφιδέλης, Δούκας, Μουστακίδης, Οσβάλντο Ερνάντεζ, Σάντσεζ, Μιχαλόπουλος, Τσακιρόπουλος, Λυκούδης, Θεοδωρίδης, Αμαριανάκης, Ντράγκοβιτς.
Ο Ολυμπιακός διατηρεί ακόμη το ρεκόρ συμμετοχών σε φάιναλ φορ. Δώδεκα συνολικά συμμετοχές και μάλιστα οι επτά συνεχόμενες (1992-1998) ισοφαρίζοντας το ρεκόρ της ιταλικής Πανίνι Μόντενα (1983-1989). Πάντως, ο Παναθηναϊκός ήταν η πρώτη ελληνική ομάδα που μετείχε σε φάιναλ φορ ευρωπαϊκής διοργάνωσης (1980 2η θέση στο κυπελλούχων), ενώ από τότε πήγε ακόμη σε φάιναλ φορ το 1981 και το 1989. Η Ορεστιάδα προκρίθηκε σε φάιναλ φορ τρεις φορές (1994, 1995, 1996), ο Άρης μια (1993) και ο Ηρακλής μια (2002). Το 2002 η Ελλάδα παρουσίασε δυο ομάδες στο φάιναλ φορ πρωταθλητριών, τον Ολυμπιακό (2ος) και τον Ηρακλή (3ος) .
Στις γυναίκες υπάρχουν τρεις συμμετοχές σε φάιναλ φορ. Ο Παναθηναϊκός έχει την πιο επιτυχημένη ευρωπαϊκή πορεία με αποκορύφωμα την 2η θέση στο κύπελλο κυπελλούχων του 2000. Το 1995 πήρε την 4η θέση πάλι στο κυπελλούχων, ενώ τα Βριλήσσια το 1999 πήραν 3η θέση στο φάιναλ φορ της ίδιας διοργάνωσης.
ΤΑ ΠΑΝΕΛΛΗΝΙΑ ΚΑΙ ΤΑ ΕΘΝΙΚΑ ΠΡΩΤΑΘΛΗΜΑΤΑ
Το πρώτο πρωτάθλημα ανδρών έγινε το 1925 στην Αθήνα και το αντίστοιχο των γυναικών το 1926 στην Θεσσαλονίκη. Μέχρι το 1935 τους τίτλους μονοπωλούσαν ο Πανελλήνιος Γ.Σ., ο Πανιώνιος και ο Εθνικός Γ.Σ. Αθηνών. Είχαν μάλιστα στην σύνθεση τους πολλούς γνωστούς πρωταθλητές του κλασσικού αθλητισμού όπως ο Ευάγγελος Μοιρόπουλος (βαλκανιονίκης των εμποδίων), Κωνσταντίνος Νιάτας (πρωταθλητής των δρόμων ταχύτητας) και ο Περικλής Κωνσταντινίδης (καθηγητής γυμναστικής και επί σειρά ετών διευθυντής του Πανελληνίου). Ο τελευταίος ηγήθηκε της χρυσής εποχής του βόλεϊ (1930-1940) που το άθλημα γνώρισε μεγάλη άνθιση σε όλη την Ελλάδα και αναπτύχθηκαν ακόμη η Νήαρ Ηστ και ο Πειραϊκός. Το πρώτο πανελλήνιο πρωτάθλημα έγινε το 1936 και πρωταθλητής αναδείχθηκε ο Πανελλήνιος. Μέχρι το 1968 που καθιερώθηκαν τα εθνικά πρωταθλήματα ο Πανελλήνιος κατέκτησε 6 τίτλους, έναντι 4 του Παναθηναϊκού, 2 του Μίλωνα και από ένα της ΕΑ Πατρών και του Ολυμπιακού. Ονόματα που άφησαν εποχή στο άθλημα για περισσότερο από τρεις δεκαετίες ήταν οι Λεβαντίνος, Φλώρο, Γιαμπάνη, Πανταζόπουλο, Σακελαρίου, Ρεβίδης, Βουτσαράς, Γιαταγάνας, Νάσλας, Γερασιμίδης (Πανελλήνιος), Γλύκατζης (Νέοι Βύρωνος), Γεωργιάδης, Τασόπουλος (ΕΑΠ), Φρυδάς (Εμποροϋπάλληλοι), Αμαραντίδης, Μαλφρέδος, Ευαγγελινός, Νάκος (Νήαρ Ηστ), Παπαμιχάλης, Χριστοδούλου, Μπόσδας (Πειραϊκός), Δεκαβάλας, Ευφραιμίδης Κουμουνδούρος (Α.Ε. Παγκρατίου), Σπυρίδωνος, Κομπορόζος, Θεοδωρακάτος (Παναθηναϊκός) κ.α.
Από το 1968 καθιερώθηκε η Α΄ εθνική. Μέχρι και τη περίοδο 1999-2000 ο Ολυμπιακός έχει κατακτήσει το πρωτάθλημα 19 φορές, έναντι 12 του Παναθηναϊκού και μια του Άρη. Ο Μιχάλης Τριανταφυλλίδης είναι ο παίκτης με τα περισσότερα πρωταθλήματα (12 τίτλους), ενώ ο προπονητής με τους περισσότερα πρωταθλήματα είναι ο Γιάννης Λάιος (6 τίτλους). Και στο κύπελλο ο Ολυμπιακός έχει τους περισσότερους τίτλους (10 συνολικά), έναντι τρεις του Παναθηναϊκού και από ένα του Ηρακλή και του Δημόκριτου.
Στις γυναίκες το πρώτο πανελλήνιο πρωτάθλημα έγινε το 1971 στη Θεσσαλονίκη και το πρώτο εθνικό πρωτάθλημα το 1983. Μέχρι και τη περίοδο 1999-2000 έγιναν 18 εθνικά πρωταθλήματα. Ο Παναθηναϊκός έχει 9 τίτλους, έναντι 4 των Βριλησσίων, 3 του Φιλαθλητικού και 2 του Ιωνικού Ν.Φ. Οι Αγγελάκη, Μήτση, Ροτσίδου είναι οι παίκτριες με τους περισσότερους τίτλους (από 6) και στους προπονητές ο Σούλης Τουρσούγκας με 6 τίτλους. Τα δύο κύπελλα Ελλάδος το 1999 και το 2000 τα έχουν κατακτήσει τα Βριλήσσια.
Η ΕΘΝΙΚΗ ΑΝΔΡΩΝ
Η ιστορία της εθνικής ομάδας των ανδρών αρχίζει 30 χρόνια αφότου το άθλημα έκανε τα πρώτα του βήματα στην Ελλάδα. Το 1922 ο γυμναστής του Πανελλήνιου Γ.Σ. Αναστάσιος Λευκαδίτης ήταν ο πρώτος διδάξας του αθλήματος. Το 1949 η Ελλάδα έγινε μέλος της Παγκόσμιας ομοσπονδίας βόλεϊ και το 1952 συγκροτήθηκε η πρώτη εθνική ομάδα η οποία την Ανοιξη του ίδιου έτους έδωσε στο Παρίσι τον πρώτο φιλικό αγώνα με αντίπαλο την Γαλλία. Προπονητές ήταν οι Νιάτας, Λεβαντίνος και διεθνείς οι αδελφοί Λαζαρίδη, Λάμπρου, Αναγνωστόπουλος, Σπυρίδωνος, Πάτρας, Γιαταγάνας, Ευταξίας και Καροτσέρης. Το εθνικό μας συγκρότημα έχασε 3-1, όμως, πραγματοποίησε πολύ καλή εμφάνιση και είχε κορυφαίους τους Σπυρίδωνος, Λαζαρίδη, Πάτρα. «Οι Ελληνες παίκτες εξέπληξαν με το θαυμάσιο μπρίο, ευφυΐα και τέχνη», έγραψε μεταξύ άλλων η γαλλική εφημερίδα France Tireur (Ελεύθερος Σκοπευτής).
Το 1961 ο ΣΕΓΑΣ που τότε είχε την ευθύνη του βόλεϊ προσέλαβε τον πρώτο ξένο προπονητή. Ήταν ο Γιουγκοσλάβος Σάββας Γκροζντάνοβιτς. Το πρώτο επίσημο παιχνίδι της εθνικής έγινε δέκα χρόνια αργότερα (1967) με προπονητή τον Αριστείδη Κανελλόπουλο. Ήταν για τους Μεσογειακούς Αγώνες που έγιναν στην Τύνιδα και η εθνική έχασε από την Τουρκία 3-0.
Με την ίδρυση της ΕΟΠΕ το 1970 άρχισε την συστηματική καλλιέργεια του αθλήματος σε ολόκληρη την Ελλάδα και την επόμενη χρονιά (1971) η εθνική ανδρών με προπονητή τον Ρουμάνο Ρομάν Στεφάν προκρίθηκε για πρώτη φορά σε τελική φάση ευρωπαϊκού πρωταθλήματος (στο Μιλάνο, 18η θέση). Δεκαπέντε χρόνια αργότερα (1986) η εθνική με προπονητή τον Θανάση Μαργαρίτη προκρίθηκε για πρώτη φορά σε τελική φάση παγκοσμίου πρωταθλήματος (Παρίσι, 13η θέση). Μάλιστα, πήρε την πρόκριση από τα προκριματικά που έγιναν στο κατάμεστο Ειρήνης και Φιλίας και στο κρίσιμο παιχνίδι νίκησε τον Καναδά 3-1.
Η χρυσή χρονιά ήταν το 1987. Με προπονητή τον Θανάση Μαργαρίτη και 12αδα τους Τριανταφυλλίδη, Τέντζερη, Αμαριανάκη, Στέλιο Καζάζη, Δημήτρη Καζάζη, Μαργαρώνη, Ντράγκοβιτς, Νικολαϊδη, Γόντικα, Κουτσονίκα, Δημητριάδη, και Μουστακίδη η εθνική ομάδα έκλεψε την παράσταση στο ευρωπαϊκό της Γάνδης κατακτώντας το χάλκινο μετάλλιο. Στην Α΄ φάση η εθνική έκανε νίκες που έμοιαζαν με άθλους όπως επί της Τσεχοσλοβακίας 3-2, της Βουλγαρίας 3-1, της Ισπανίας 3-0 και του Βελγίου 3-2, ενώ στον τελευταίο αγώνα έχασε από την Σουηδία 3-1. Στον ημιτελικό έχασε 3-0 από την Ρωσία η οποία πήρε και το χρυσό μετάλλιο, ενώ στον μικρό τελικό ενώ έχανε 2-1 σετ και 14-9 στο τάι μπρέικ επικράτησε 16-14 και πήρε την ιστορική νίκη που μέχρι σήμερα αποτελεί την μεγαλύτερη επιτυχία του αθλήματος.
Το 1994 η χώρα μας διοργάνωσε το πρώτο παγκόσμιο πρωτάθλημα σε ομαδικό άθλημα. Στο 13ο παγκόσμιο πρωτάθλημα ανδρών η εθνική έχοντας προπονητή τον Κουβανό Χιλμπέρτο Ερέρα ανέβηκε στην 6η θέση, η καλύτερη στην ιστορία της σε παγκόσμιο επίπεδο. Την ομάδα αποτελούσαν οι Μουστακίδης, Γκιούρδας, Θεοδωρίδης, Χατζηαντωνίου, Σαμαράς, Ντράγκοβιτς, Καραμαρούδης, Τσακιρόπουλος, Ανδρεόπουλος, Αμαριανάκης, Σπανός, Πανούσος.
Το 1988 στην Ιαπωνία η εθνική συμμετείχε για τρίτη φορά στην ιστορία της σε παγκόσμιο πρωτάθλημα και κατέλαβε την 13η θέση.
Στο παγκόσμιο Λιγκ που διεξάγεται κάθε χρόνο από την FIVB η εθνική Ελλάδος έχει λάβει μέρος επτά φορές. Το 1993 (11η θέση), το 1994 (7η), το 1995 (9η), το 1996 (11η), το 1998 (12η) και το 2002 (7η).
Σε τελικές φάσεις των ευρωπαϊκών πρωταθλημάτων έχει δώσει το παρόν εννέα φορές. Το 1971 Μιλάνο (18η θέση), το 1979 Παρίσι (12η), το 1983 Βερολίνο (9η), το 1985 Αμστερνταμ (7η), το 1987 Γάνδη (3η), το 1989 Στοκχόλμη (10η), το 1991 Βερολίνο (11η), το 1995 Αθήνα (7η), το 1997 Ντεμπός (11η) και φυσικά έπεται συνέχεια για τη φετινή συμμετοχή της εθνικής μας στη τελική φάση της Γερμανίας.
Τέλος η παρθενική συμμετοχή των εθνικών μας ομάδων σε Ολυμπιακούς αγώνες αναμένεται να γίνει το 2004. Στο παρελθόν τέσσερις φορές (1976, 1988, 1996, 2000) επιχείρησε η εθνική να προκριθεί μέσα από τα προολυμπιακά τουρνουά αλλά δεν τα κατάφερε.
[Από τον Σύνδεσμο Διαιτητών Πετοσφαίρισης Δυτικής Αττικής - Πειραιά. Σχολή Διαιτησίας Φεβρουαρίου 2003, Πειραιάς ]
